Mencari Bahan Tesis Tentang Politik Singapura

Semester baru sudah bermula minggu ini, tapi aku hanya ada satu kuliah sahaja iaitu pada hari Jumaat, pukul 4 petang hingga 7 malam. Yuran belum berbayar lagi, ikutkan hati nak tunggu hari gaji, maklumlah pembiayaan sendiri, di sini yurannya "flat-rate", hang ambik 1 subjek 3 kredit pun hang bayar sama amaun juga macam hang ambik 10 subjek 30 kredit. Bijak, bijak; bijak kena kat dia. Aku lebih suka sebenarnya kelas hari bekerja yang lain melainkan hari Jumaat, sebab selepas berpeluh-peluh terkena pancaran terik mentari kemudian nak masuk kelas berhawa dingin memerah otak memahami subjek... adui, silap-silap boleh demam.

Selain satu-satunya kelas tersebut, aku perlu langsaikan tesis yang belum bertajuk setakat ini. Merancang-rancang sama ada hendak dibuat tentang Brunei atau Singapura. Menimbang-nimbang, aku pangkah Brunei, bukan sebagai tanda menyokong tapi dikeluarkan dari senarai. Sebabnya tak banyak bahan pun berdasarkan pengalaman lalu. Agak misteri dan tertutup. Masa mula-mula nak menulis tugasan lalu ada juga e-mail kepada parti politik di sana, tetapi "auto-reply", dan berbulan-bulan, sampai lebih setahun berlalu tanpa apa-apa maklum balas. Jadi aku besar kemungkinan akan memilih tema tentang politik Singapura. Ironinya, Singapura yang orang kata tak begitu mesra media, dan agak terbatas hak asasi manusia sangat banyak pula bahan bacaan dan rujukannya, sekurang-kurangnya berbanding Brunei lah. Sesuatu yang menarik tersembunyi di situ, kalau nasib baik dapatlah aku mencungkilnya.

Cuma masalahnya selain tajuk tesis yang lebih fokus dan rinci, ialah koleksi buku berkaitan politik Singapura di perpustakaan universiti yang kurang terkini dan tidak cukup banyak. Malah, koleksi buku berstatus terbaru tentang politik Singapura yang aku ada pun nampaknya tak termasuk di dalam koleksi perpustakaan. Penjimatan belanjawan sangat-sangat mengesankan kelihatannya, itu belum dikira lagi langganan jurnal pun sesetengahnya ketinggalan lebih 10 tahun ke belakang.

Minat aku sekitar PAP, pengaruh parti pembangkang, Lee Kuan Yew, sistem dua parti, dan sewaktu dengannya. Cuma perlu ada perimbangan, sebab tak terjangkau kudrat nak buat tesis semata-mata fasal LKY yang dah terlampau banyak, terperinci dan bersejarah pula, begitu juga dengan PAP. Apapun, Singapura tak boleh lari daripada depa berdua tu.

Silap-silap aku interview juga Tuan Remgold ni kang, haha!

Anda ada info yang boleh membantu?

BRUNEI: Legitimasi, Demokrasi dan Pembangunan Politik - Episod Akhir

 

4.    KESIMPULAN

Setakat ini, berdasarkan polisi-polisi yang dilaksanakan oleh kerajaan Brunei di bawah sistem monarki sedia ada, pada pengamatan saya legitimasi akan terus mendominasi pembangunan politik di Brunei.  Legitimasi juga bertambah kukuh disebabkan rakyat terlalu menyanjungi dan menghormati Sultan walaupun ironinya mereka sepatutnya bersikap kritis terhadap gaya hidup bermewah-mewahan Sultan dan kaum kerabatnya sedangkan masih ramai rakyat berada dalam kancah kemiskinan. 

Walau bagaimanapun, saya meramalkan amalan demokrasi yang lebih terbuka akan beransur-ansur bukan sahaja menjadi ancaman bahkan menjadi alternatif kepada legitimasi dalam konteks pembangunan politik sekiranya hasil minyak Brunei semakin merosot dan menjejaskan belanjawan negara.  Hal ini disebabkan ekonomi Brunei sangat bergantung kepada hasil minyak yang kemudian dioptimumkan untuk melaksanakan polisi-polisi mekanisme penyebab rentier effect bertujuan mencegah desakan rakyat supaya kerajaan membuka lebih banyak ruang demokrasi. 

Perkembangan terkini menunjukkan jangkaan saya itu berpotensi menjadi kenyataan sebagaimana diakui sendiri oleh Menteri Kewangan Kedua, Yang Berhormat Pehin Orang Kaya Laila Setia Dato Seri Setia Awang Haji Abdul Rahman bin Haji Ibrahim semasa membentangkan Kertas Cadangan Rang Undang-Undang (2011) Perbekalan 2011/2012 pada hari kedua Majlis Mesyuarat Negara 2011.  Menurut beliau, kesan positif daripada kenaikan harga minyak dunia tahun 2010 masih terhad disebabkan kadar pengeluaran minyak negara yang rendah berbanding tahun-tahun sebelumnya di samping kos pengeluaran minyak yang semakin meningkat dan juga nilai mata wang Dollar Amerika Syarikat yang semakin menurun.

Apabila nantinya hasil minyak Brunei semakin merosot sehingga menjejaskan belanjawan negara, rakyat akan menerima kesan langsung kerana semua keistimewaan dalam bentuk subsidi, elaun khas, pengecualian cukai pendapatan individu, pengecualian duti import kenderaan dan pelbagai faedah lain yang dinikmati sekarang akan dikaji dan distruktur semula oleh kerajaan.  Saya berkeyakinan bahawa rakyat Brunei yang pada masa itu mula merasai bebanan ekonomi sebagaimana dialami rakyat Malaysia sekarang akan semakin lantang menuntut sesuatu daripada kerajaan sebagai ‘pampasan’ kepada kesulitan hidup mereka.  Dari kaca mata saya, pampasan yang dikehendaki tidak semestinya berbentuk faedah nyata, bahkan jauh lebih penting adalah menuntut pertanggungjawaban daripada Sultan, sekurang-kurangnya baginda perlu turut serta membentang dan mempertahankan polisi-polisi kerajaan semasa sidang MMN.  Ketika itu, Brunei berada di landasan yang betul ke arah sebuah negara demokrasi.

Nota

__________________________________

¹            Menurut takrifan The Economist Intelligence Unit, antara ciri negara di bawah kategori authoritarian regimes adalah kebanyakannya tidak mempunyai (atau terhad) dari segi kepelbagaian politik, bercorak kediktatoran, pilihan raya (sekiranya ada) tidak bebas dan adil, media massa sama ada dimiliki oleh pemerintah atau kumpulan yang mempunyai kaitan dengan pemerintah, kritikan terhadap pemerintah disekat dan mengamalkan penapisan keterlaluan.   

²            Shell-fare State merujuk kepada Brunei sebagai negara kebajikan (welfare state) yang menyediakan pelbagai manfaat kepada rakyat menggunakan hasil daripada carigali minyak oleh Royal Dutch Shell.

³             Group formation merujuk kepada penggunaan hasil minyak oleh sesebuah kerajaan untuk mencegah pembentukan kumpulan sosial yang bebas daripada kerajaan dan cenderung untuk menuntut hak-hak politik.

⁴            Semua jenis kenderaan yang diimport oleh rakyat Brunei tidak dikenakan duti import selaras dengan “Tambahan Kepada Warta Kerajaan Bahagian II” bertarikh 13 Februari 2008.  Polisi Kerajaan Brunei ini mendorong rakyat membeli kenderaan baru, tambahan pula alat ganti kenderaan dikenakan duti import sebanyak 20% setiap kilogram.

⁵            Antara bidang-bidang kritikal yang layak diberikan status pioneer industries oleh Kementerian Perindustrian dan Sumber Utama dan masih belum diceburi oleh mana-mana syarikat ialah kaca, plastik dan sintetik, baja dan racun serangga, dan gas.

⁶            Bagi syarikat bermodal tetap sebanyak B$500 ribu tetapi kurang dari B$2.5 juta, cukai dikecualikan selama lima tahun manakala syarikat bermodal tetap melebihi B$2.5 juta dikecualikan cukai selama lapan tahun.

⁷            Bagi mengelakkan majikan menanggung bebanan caruman yang berlebihan, amaun maksimum caruman oleh majikan sebanyak 3.5 peratus adalah berasaskan maksimum gaji pekerja yang dihadkan pada B$2,800.  Oleh yang demikian, walaupun pekerja memperolehi gaji melebihi B$2,800, kadar caruman majikan hanya setakat 3.5 peratus x B$2,800.

⁸            Perenggan ke-14 Surat Pekeliling Kementerian Kewangan Bil. 1/2009 Negara Brunei Darussalam menyatakan bahawa manfaat survivorship bertujuan menjamin kesejahteraan hidup bagi tanggungan-tanggungan peserta SCP apabila peserta tersebut meninggal dunia.  Manfaat ini mempunyai dua komponen iaitu manfaat perlindungan survivorship dan manfaat pencen Skim SCP khas bagi tanggungan.

⁹            Perenggan ke-12 Surat Pekeliling Kementerian Kewangan Bil. 1/2009 Negara Brunei Darussalam menyatakan, bagi generasi peralihan iaitu mereka yang menyertai Skim TAP sebelum Skim SCP diperkenalkan, mereka dikehendaki mencarum sebaik sahaja Skim SCP diperkenalkan.  Mereka juga akan layak menerima insentif catch-up atau bayaran caruman secara kebelakangan.

¹⁰          Perenggan kelima Surat Pekeliling Kementerian Kewangan Bil. 1/2009 Negara Brunei Darussalam mentakrifkan sektor informal sebagai warganegara atau penduduk tetap Negara Brunei Darussalam yang berumur 18 tahun ke atas yang telah bekerja atau berniaga secara persendirian untuk mendapatkan pendapatan bagi menampung perbelanjaan diri sendiri atau untuk menyara ahli keluarga seperti nelayan, petani dan peniaga / pengusaha kecil persendirian (self-employed). 

BRUNEI: Legitimasi, Demokrasi dan Pembangunan Politik - Episod 9

 

 

3.2.1 Rentier Effect 1: Taxation Effect

 

Apabila kerajaan mendapat hasil jualan minyak yang mencukupi, kadar cukai yang akan dikenakan oleh kerajaan akan dikurangkan atau ditiadakan langsung.  Langkah ini bertujuan menutup ruang-ruang demokrasi iaitu mengurangkan kecenderungan rakyat untuk menuntut pertanggungjawaban daripada kerajaan.  Langkah ini juga berfungsi mengendurkan tuntutan rakyat untuk mempunyai perwakilan dalam kerajaan.

 

Dalam konteks Brunei, taxation effect dipraktikkan dengan cara mengecualikan rakyat daripada cukai pendapatan individu, dan cukai-cukai lain seperti cukai eksport, jualan, gaji dan pembuatan.  Kadar cukai jalan bagi kenderaan pula ialah B$4.50 bagi setiap 100 cc manakala duti import tidak dikenakan bagi sebarang jenis kenderaan⁴.  Bagi Industri Kecil dan Sederhana (IKS), cukai pendapatan korporat telah dikurangkan dari 23.5 peratus kepada 22 peratus pada tahun 2011.  Bagi pioneer industries pula iaitu penglibatan syarikat korporat dalam bidang-bidang tertentu yang diiktiraf oleh kerajaan Brunei menerusi Kementerian Perindustrian dan Sumber Utama sebagai kritikal⁵, pengecualian cukai bergantung kepada jumlah pelaburan modal⁶.

 

3.2.2 Rentier Effect 2: Spending Effect

 

Menurut Ross (2001: 333) lagi, kerajaan akan menggunakan hasil minyak untuk meningkatkan perbelanjaan bagi tujuan memberi naungan (spending on patronage). Seperti juga taxation effect, pelaksanaan spending effect juga bertujuan melunturkan desakan rakyat yang mahukan kerajaan membuka lebih banyak ruang demokrasi.

 

Dalam konteks Brunei, kerajaan memberi pelbagai insentif menerusi skim perlindungan sosial kepada rakyat sama ada yang bertaraf warganegara mahupun penduduk tetap (permanent resident).  Menurut Sainah (2009:134), insentif terpenting melibatkan sistem pendidikan, kediaman, sistem kesihatan, faedah persaraan, dan pencen untuk golongan uzur dan kurang upaya seperti berikut:

 

(i)    Sistem Pendidikan

 

Berdasarkan artikel Sainah (2009: 138), kerajaan Brunei menyediakan pendidikan percuma bagi peringkat sekolah rendah dan menengah.  Biasiswa penuh pula diberikan kepada pelajar yang menyambung pelajaran ke peringkat universiti.  Dari segi angka, sebagai contoh daripada sejumlah $B4.5 billion bagi Kumpulan Wang Yang Disatukan Bagi Perkhidmatan Tahun Kewangan 2006/2007 yang diluluskan oleh MMN, sebanyak B$700 juta disalurkan untuk butiran pendidikan (Muhammad Hadi 2007: 103-104).

 

(ii)               Penyediaan Kediaman

 

Skim Perumahan Negara telah diwujudkan oleh kerajaan sejak pertengahan tahun 1970-an bagi memastikan semua rakyat memiliki kediaman sendiri.  Menurut Sainah (2009: 139), semua warganegara Brunei yang berusia 18 tahun ke atas layak dipertimbangkan untuk Skim Perumahan Negara tertakluk kepada latar belakang keluarga. Bagi menjayakan skim ini, kerajaan telah memperuntukkan sejumlah dana melalui Rancangan Kemajuan Negara (RKN).  Misalnya, menerusi Rancangan Kemajuan Negara Kelapan (RKN Ke-8), skim tersebut telah diperuntukkan sebanyak B$82 juta (Muhammad Hadi 2007: 103).

 

Di bawah skim tersebut, sebanyak 6 ribu unit rumah baru telah dibina dalam tempoh 1972-2009. Usaha ini digerakkan menerusi dua skim iaitu skim perumahan untuk rakyat yang tidak memiliki rumah sendiri dan juga skim penempatan semula.  Bermula dari tahun 2000 pula, pinjaman perumahan tanpa faedah ditawarkan.  Warganegara yang berpendapatan rendah akan diberikan rumah kos rendah dilengkapi kemudahan infrastruktur yang diberi subsidi sepenuhnya oleh kerajaan dengan  tempoh pajakan selama 99 tahun.  Bagi warganegara yang lebih berkemampuan pula, mereka ditawarkan sebidang tanah berharga B$13 ribu dan boleh dipindah milik kepada waris terdekat. (Sainah 2009: 139).

 

(iii)             Sistem Kesihatan

 

Seperti bidang-bidang lain, kerajaan juga memperuntukkan dana yang besar bagi memantapkan perkhidmatan kesihatan kepada rakyat.  Misalnya, sejumlah B$111.6 juta disalurkan untuk perubatan dan kesihatan menerusi Belanjawan Tahun 2011/2012. Perkhidmatan Kesihatan Kebangsaan diberi secara percuma sama ada kepada warganegara mahupun penduduk tetap.  Walau bagaimanapun, warganegara mendapat lebih keistimewaan berbanding penduduk tetap kerana sekiranya mereka memerlukan rawatan pakar di luar negara (Malaysia atau Singapura), kos rawatan akan ditanggung sepenuhnya oleh kerajaan (Muhammad Hadi 2007: 104-105).

 

(iv)             Faedah Persaraan

 

a.       Supplemental Contributory Pension (SCP)

 

Selain SCP, terdapat juga faedah-faedah persaraan lain seperti Faedah Langsung dan Tabung Amanah Pekerja (TAP).  Walau bagaimanapun, bagi maksud penulisan ini saya berpendapat adalah memadai untuk memperincikan SCP sahaja sebagai contoh faedah persaraan yang diberikan oleh kerajaan Brunei kepada rakyatnya. 

 

Berdasarkan Surat Pekeliling Kementerian Kewangan Bil. 1/2009 Negara Brunei Darussalam, berkuatkuasa pada 1 Januari 2010 SCP dilaksanakan sebagai skim caruman tambahan kepada TAP. Menerusi SCP, semua peserta yang mencarum akan menerima sekurang-kurangnya B$150 sebulan apabila telah mencapai umur persaraan mandatori iaitu 60 tahun.  Kadar caruman bulanan minimum ialah 3.5 peratus bagi peserta dan 3.5 peratus juga bagi majikan⁷.  Jumlah caruman sebanyak 7 peratus sebulan akan disalurkan kepada akaun peserta (6 peratus) dan pembayaran perlindungan survivorship⁸ (1 peratus). Peserta perlu mencarum secara konsisten selama sekurang-kurangnya 35 tahun⁹ bagi melayakkan mereka menerima manfaat SCP.  Bagi peserta dalam sektor informal¹⁰ pula, mereka dimestikan mencarum sekurang-kurangnya B$17.50 sebulan dan amaun yang sama akan ditampung oleh kerajaan menjadikan jumlah terkumpul caruman mereka setiap bulan sekurang-kurangnya $B35.00.

 

(v)                Pencen Untuk Golongan Uzur dan Kurang Upaya

 

a.        Old Age Pension (OAP)

 

Selaras dengan peruntukan di bawah Old Age, Disability and Survivorship Act 1954 (Revised 1992), setiap rakyat Brunei akan menerima elaun bulanan sebanyak $B150 apabila mencapai umur persaraan mandatori iaitu 60 tahun.  Insentif ini turut dinikmati oleh Sultan sejak ulang tahun keputeraan baginda yang ke-60 pada tahun 2006 (Muhammad Hadi 2007: 110).

 

b.    Bayaran Pencen Kurang Upaya

 

Terdapat juga bayaran pencen khas bagi golongan kurang penglihatan, ibu tunggal, anak yatim, dan orang kurang upaya.  Mereka yang telah diperakukan oleh Jabatan Pembangunan Masyarakat akan menerima sebanyak B$250 setiap bulan tanpa perlu membuat caruman (Sainah 2009: 147).

BRUNEI: Legitimasi, Demokrasi dan Pembangunan Politik - Episod 8

3.2  Hasil Minyak dan Shell-Fare State²

Menerusi Index Of Oil-Reliant States dalam artikel bertajuk Does Oil Hinder Democracy, Ross (2001: 326) telah membahagikan “nilai eskport berasaskan minyak dengan Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK)” bagi 25 negara pengeluar minyak dunia. Hasil pengiraan tersebut, Brunei memperolehi 47.58 mata sekaligus muncul sebagai negara yang paling bergantung kepada hasil minyak mengatasi negara-negara pengeluar minyak lain seperti Arab Saudi (33.85 mata, tempat ke-9).  Walaupun dapatan kajian bagi Brunei menggunakan data tahun 1994 sedangkan kebanyakan negara lain menggunakan data Bank Dunia bagi tahun 1995, namun perkara utama iaitu pergantungan Brunei yang keterlaluan terhadap hasil minyak tetap tidak boleh dipertikaikan.  Fakta ini selaras dengan sumbangan hasil minyak Brunei kepada pendapatan negara.  Terkini, pendapatan negara bagi tahun 2011/1012 ialah B$5.899 billion dan daripada jumlah tersebut, sebanyak B$5.174 billion datangnya daripada pendapatan minyak dan gas yang bersamaan hampir 90 peratus.  Data ini jelas membuktikan tahap kebergantungan Brunei yang sangat tinggi terhadap hasil minyaknya.

Berbalik kepada artikel yang sama, Ross (2001: 332) telah menjalankan ujian-ujian untuk mengesan sama ada wujud kaitan, dipanggil sebagai mekanisme penyebab (causal mechanisms), di antara hasil minyak dengan tahap demokrasi di negara-negara pengeluar minyak.  Tiga mekanisme penyebab yang dimaksudkan ialah rentier effect, repression effect dan modernization effect.

Ross (2001: 332) mengakui bahawa hasil ujian yang beliau jalankan menunjukkan hubung kait yang konsisten, walaupun bersifat lemah, di antara ketiga-tiga mekanisme penyebab disebabkan data yang diperolehi tidak lengkap dan berpotensi untuk menjadi berat sebelah.  Walau bagaimanapun, Ross (2001: 356) masih berpendirian bahawa keputusan ujian tersebut mampu berfungsi sebagai bukti kuantitatif bagi ketiga-tiga mekanisme penyebab.

Dalam konteks penulisan ini, saya pula akan melihat sama ada mekanisme penyebab yang diutarakan oleh Ross (2001) turut berlaku di Brunei dan sejauh manakah pelaksanaannya boleh menjejaskan proses demokrasi sekaligus mengukuhkan rejim pemerintahan sedia ada.  Namun begitu, saya hanya akan menumpukan kepada rentier effect dalam perbincangan seterusnya.

Menurut Ross (2001: 332), sebagai salah satu mekanisme penyebab, rentier effect berlaku apabila sesebuah kerajaan menggunakan hasil minyak bagi tujuan mengalihkan tekanan sosial yang diterimanya supaya bersikap lebih bertanggungjawab (accountability). Terdapat tiga kaedah yang diambil oleh sesebuah negara pengeluar minyak bagi memastikan rentier effect berlaku iaitu menggunakan taxation effect, spending effect dan group formation.  Walau bagaimanapun, penulisan ini akan mengecualikan perbincangan tentang group formation³ yang telah disentuh di bawah tajuk “Tahap Pembangunan Politik” (hlm. 7-11) bagi memberi tumpuan yang lebih kepada taxation effect dan spending effect.

BRUNEI: Legitimasi, Demokrasi dan Pembangunan Politik - Episod 7

3.         FAKTOR-FAKTOR PENENTU PENGGANTIAN LEGITIMASI DENGAN DEMOKRASI BAGI PEMBANGUNAN POLITIK DI BRUNEI

Berdasarkan hasil penulisan dan kajian daripada para sarjana yang menyentuh tentang legitimasi dan demokrasi, sama ada secara umum atau khusus menyentuh tentang Brunei, pada hemat saya berdasarkan tahap pembangunan politik di Brunei sekarang, potensi pengekalan status quo iaitu legitimasi banyak dipengaruhi oleh beberapa faktor utama.  Bagi tujuan penulisan ini, saya hanya akan memilih dua faktor untuk diperhalusi namun tidak bermakna faktor-faktor lain yang tidak dibincangkan di sini merupakan faktor yang tidak penting.  Faktor-faktor penentu yang saya maksudkan adalah penghormatan dan taat setia yang sangat tinggi kepada Sultan, dan dasar-dasar kebajikan kepada rakyat yang dibiayai oleh hasil minyak.

3.1 Ideologi Melayu Islam Beraja (MIB) Pemangkin Ketaatan Kepada Sultan

Semasa mengisytiharkan kemerdekaan Brunei pada 1 Januari 1984, jam 12.02 pagi, Sultan telah bertitah:

“... Negara Brunei Darussalam adalah dengan izin serta limpah kornia Allah Subhanahu Wata’ala, akan untok sa-lama2-nya kekal menjadi sa-buah Negara Melayu Islam Beraja yang Merdeka, Berdaulat dan Demokratik bersendikan kepada ajaran2 Ugama Islam menurut Ahlis Sunnah Waljamaah dan dengan berasaskan keadilan dan amanah dan kebebasan, dan dengan petunjok serta keredhaan Allah Subhanahu Wata’ala juga ...”

                                                                                                 (Awang Mohd. Jamil Al-Sufri 1992 :207)

Pada asasnya, MIB merupakan ideologi Brunei sejak permulaan kesultanan Brunei lagi.  Langkah Sultan menyebut terminologi MIB dalam perisytiharan kemerdekaan Brunei sewajarnya dilihat sebagai usaha memaktubkan MIB secara rasmi sebagai asas pembentukan negara.   

MIB terdiri daripada tiga komponen penting iaitu ‘Melayu’, ‘Islam’ dan ‘Beraja’ yang menjadi teras kepada Brunei.  Secara ringkasnya, istilah ‘Melayu’ merujuk kepada Brunei sebagai negara Melayu yang mengamalkan nilai-nilai tradisi atau kebudayaan Melayu sesuai dengan bilangan orang Melayu yang merupakan kaum majoriti’.  ‘Islam’ pula merujuk kepada agama Islam mazhab Ahlus Sunnah Wal Jama’ah sebagai agama rasmi negara selaras dengan Perlembagaan Brunei 1959 (Awang Muhammad et al. 1994: 225). Penulisan ini seterusnya akan memperincikan istilah ‘Beraja’ dalam MIB yang mempunyai kaitan langsung dengan praktis legitimasi di Brunei berbanding dua istilah terdahulu iaitu Melayu dan Islam.

Sistem ‘Beraja’ merujuk kepada sistem tradisi Melayu yang wujud sejak terdirinya Kerajaan Melayu Brunei.  Menurut Awang Muhammad et al. (1994: 225), sistem pemerintahan Beraja tidak semestinya menyebabkan berlakunya eksploitasi pemerintah terhadap rakyat jelata.  Menurut beliau, perkara penting ialah penerimaan rakyat terhadap sistem tersebut dan kedudukan rakyat sama ada better off atau worse off.

Sistem Beraja juga dianggap telah menyelamatkan Brunei daripada huru-hara akibat pemberontakan PRB pada tahun 1962 oleh penulis seperti Md Zain (1998: 255-256).  Di sini, penulis memberi gambaran yang membezakan praktis sistem beraja di Brunei dengan sistem yang sama di Russia dan Perancis suatu ketika dahulu.  Beliau juga berpendapat wujud divine intervention menyebabkan sistem beraja di Brunei sentiasa diberkati dan dinaungi oleh Allah kerana menjunjung ajaran agama Islam sebagai ideologi negara.

MIB berfungsi menyemarakkan rasa hormat dan taat setia rakyat kepada Sultan. Sehubungan itu, kerajaan telah mengambil langkah strategik dan bersifat jangka panjang dengan mewajibkan pengajaran MIB di sekolah-sekolah dan disyaratkan supaya wajib lulus.  Setakat ini, belum terdapat penyelidik yang mengkaji perkaitan antara pembelajaran MIB dengan tahap ketaatan rakyat kepada Sultan, namun sudah tentu apabila para pelajar perlu mempelajarinya bersungguh-sungguh walaupun dengan tujuan utama untuk lulus peperiksaan, akan terbit juga perasaan hormat dan sayang kepada Sultan.  Inilah yang diharapkan oleh kerajaan Brunei dalam usaha meneruskan kesinambungan legitimasi sedia ada.

Penyebab kepada timbulnya rasa hormat dan taat setia rakyat kepada Sultan diserlahkan melalui buku-buku terbitan Pusat Sejarah Brunei, Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan.  Tulisan sejarawan Awang Muhammad et al. (1994: 226) misalnya memberi tafsiran tersendiri tentang konsep taat setia kepada Sultan dengan mengaitkannya dengan beberapa perkara bersifat fundamental.  Misalnya, konsep taat setia dihubungkaitkan dengan ajaran Islam bahawa Sultan merupakan khalifah Allah di bumi dan Sultan juga mempunyai berkat daulat.  Beliau juga menyamakan konsep ketaatan kepada Sultan sebagai kecintaan kepada negara.  Dalam erti kata lain, tingkah-laku yang dianggap menderhakai Sultan sinonim dengan penderhakaan kepada negara.

Selari dengan pendapat para sejarawan lain, Awang Mohd. Jamil Al-Sufri (2004: 8) telah menyifatkan MIB sebagai yang terbaik untuk rakyat dan tidak perlu dipersoalkan lagi.  Ujar beliau, kemakmuran dan perlindungan yang dinikmati oleh rakyat merupakan manfaat ideologi MIB yang diterapkan ke dalam pemerintahan negara.

Dari satu segi saya melihat penulisan daripada tokoh-tokoh sejarawan berkenaan sebagai propaganda halus untuk mengolah persetujuan rakyat supaya legitimasi Sultan berterusan.  Tambahan pula, penerbit buku-buku tersebut merupakan sebuah agensi kerajaan.  Namun, dari perspektif yang lain pula, saya berpandangan penulisan tokoh-tokoh sejarawan tersebut merupakan pernyataan jujur tentang realiti sosio-budaya orang Melayu sebagai kaum teras di Brunei terhadap status Sultan yang tidak boleh diganggu-gugat.

Tidak seperti di Malaysia yang terdapat pungutan suara atau tinjauan pendapat daripada pelbagai badan penyelidik misalnya Zentrum Future Studies dan Merdeka Centre (sekadar menyebut beberapa nama), di Brunei tahap sebenar penerimaan rakyat terhadap Sultan sukar diukur secara objektif.  Walau bagaimanapun, beberapa sarjana berpendapat secara umumnya rakyat Brunei meletakkan penghormatan yang tinggi kepada Sultan (Leake, Jr. 1990:78).  Hal ini disebabkan keprihatinan Sultan sendiri terutama sering melawat dan meninjau keadaan rakyat di setiap pelosok negeri.  Menurut Case (1996: 130), dalam setiap lawatan baginda sentiasa bersedia menerima surat aduan daripada rakyat dan menyelesaikannya dengan kadar segera.  Contoh yang dikemukakan oleh Case (1996: 130) adalah tindakan pantas pemindahan penduduk yang terlibat dengan kebakaran di Kampong Ayer pada tahun 1995 ke unit kediaman baru di Kampong Bolkiah.  Sebagaimana rakyat di negeri-negeri tertentu di Malaysia berasa terharu dan berbesar hati apabila sultan masing-masing mencemar duli mengadakan lawatan dan mengumum / menyampaikan bantuan, begitulah juga halnya dengan rakyat Brunei.  Dari aspek psikologi, Sultan akan dianggap “raja berjiwa rakyat” sedangkan proses pelaksanaan sesuatu tindakan susulan hasil aduan yang diterima bukan dilakukan oleh Sultan sendiri. Begitu juga dengan peruntukan kewangan yang disalurkan pun bukan datangnya dari duit poket Sultan sebaliknya dari hasil-mahsul minyak negara.

BRUNEI: Legitimasi, Demokrasi dan Pembangunan Politik - Episod 6

2.2 Tahap Pembangunan Politik

Sewaktu Brunei masih di bawah pentadbiran Britan, selaras dengan peruntukan Perlembagaan 1959, rakyat diberi peluang untuk memilih sendiri wakil mereka menerusi pilihan raya.  Dalam konteks perlembagaan tersebut, pilihan raya merujuk kepada pilihan raya Majlis Mesyuarat Daerah (MMD) yang menawarkan 55 kerusi.  Ahli-ahli MMD seterusnya akan memilih di kalangan mereka seramai 16 orang untuk mengganggotai Majlis Mesyuarat Negeri (MMN).  Sultan Omar ‘Ali kemudiannya akan melantik seramai 6 orang di kalangan 16 ahli MMN ini sebagai ahli Majlis Mesyuarat Kerajaan (MMK).

 

Walau bagaimanapun, pilihan raya MMD yang sepatutnya diadakan pada September 1961 iaitu dua tahun selepas perlembagaan diisytiharkan telah ditangguhkan. Menurut Harun (2007: 59), sebab penangguhan ialah Sultan Omar ‘Ali mahu supaya Undang-Undang Taraf Kerakyatan dibereskan terlebih dahulu bagi menentukan siapa yang layak mengundi dan proses tersebut hanya dijangka selesai pada penghujung tahun 1961. Menurut Zaini (1989: 89) seorang bekas pemimpin utama PRB pula, satu lagi sebab ialah proses pembentukan Suruhanjaya Pilihan Raya (SPR) walaupun beliau sendiri musykil tentang tempoh yang terlalu lama bagi menubuhkan SPR. Beliau cuma dapat membuat andaian bahawa kelewatan penubuhan SPR ada kaitan dengan persediaan lain yang belum selesai seperti Undang-Undang Taraf Kerakyatan dan Perintah Suruhanjaya Pilihan Raya.  

Menurut Awang Matassim (2004: 161-162), menjelang pilihan raya tahun 1962, terdapat tiga parti politik utama iaitu Parti Rakyat Brunei (PRB), Brunei National Organisation (BNO) dan Brunei United Party (BUP). Di antara ketiga-tiga parti tersebut, PRB ditubuhkan paling awal iaitu pada tahun 1956 dengan matlamat membina sebuah kesatuan negara Melayu yang kuat dan bersatu-padu, bebas daripada belenggu penjajahan yang dibentuk melalui konsep Melayu Raya yang diserapkan kepada Republik Indonesia. Dalam erti kata lain, perjuangan PRB ialah anti persekutuan Malaysia. Dua parti lagi iaitu BNO dan BUP, yang turut dipimpin oleh bekas-bekas pemimpin PRB, masing-masing menyokong kemasukan Brunei ke dalam persekutuan Malaysia. BNO ditubuhkan pada Ogos 1960 dan mengambil sempena nama United Malays National Organisation (UMNO) di Malaya ketika itu, manakala BUP ditubuhkan pada Disember 1961.

PRB mengeksploitasi tempoh penangguhan pilihan raya dengan menganjurkan siri rapat umum bermula dari 17 Jun 1961 yang membawa kepada perhimpunan besar-besaran pada 6 Ogos 1961 (Harun 2007:59). Susulan daripada momentum yang dibina oleh PRB menerusi perhimpunan-perhimpunan tersebut menyumbang kepada kejayaannya memenangi sebanyak 54 daripada 55 kerusi yang dipertandingkan dalam pilihan raya MMD sekaligus menduduki 16 kerusi di dalam MMN. Walau bagaimanapun, kemenangan besar tersebut tidak membolehkan PRB mengambil alih kerajaan kerana tidak memiliki majoriti kerusi di MMN dan tidak mempunyai kuasa secara perlembagaan yang mengatasi kuasa Sultan Omar ‘Ali (Harun 2007: 69-70).

Berikutan beberapa peristiwa yang tidak disenangi, antaranya kecenderungan Sultan Omar ‘Ali untuk membawa Brunei menyertai persekutuan Malaysia, PRB telah melancarkan revolusi bersenjata pada 8 Disember 1962.  Revolusi ini sebenarnya telah lama dirancang oleh PRB dalam usahanya menubuhkan Negara Kesatuan Kalimantan Utara (NKKU) yang dianggotai oleh Brunei, Sarawak, Sabah dan Kalimantan Utara di Indonesia.  Namun demikian, revolusi ini berjaya ditumpaskan dengan bantuan ketenteraan dari Britain, Malaya, Australia dan New Zealand (James & Sheil-Shall 1979: 47).

Akibat revolusi tersebut, Sultan Omar ‘Ali mengisytiharkan darurat di seluruh negara.  Serentak dengan perisyiharan itu juga, MMK, MMN dan MMD dibubarkan (Borneo Bulletin 1962).  PRB pula telah diharamkan penubuhannya pada 10 Disember 1962 (Utusan Melayu 1962).

Sehingga ke hari ini, Brunei terus berada di bawah Undang-Undang Darurat menyebabkan pilihan raya a la tahun 1962 tidak pernah diadakan lagi.  Oleh sebab itu, parti-parti politik pasca-Revolusi 8 Disember 1962 tidak dapat berfungsi sebagai sebuah parti politik yang sebenar sebagaimana lazim dalam sistem demokrasi.  Ketiadaan pilihan raya yang dapat disertai mengakibatkan peranan mereka tidak ada bezanya dengan badan bukan kerajaan.  Ini ditambah pula dengan larangan terhadap penjawat awam daripada menjadi ahli mana-mana parti politik.  Disebabkan bilangan rakyat yang menjadi penjawat awam kira-kira 70 peratus, larangan ini nyata memberi kesan yang mendalam kepada survival parti politik di Brunei.  Secara ringkas, sistem yang diguna pakai di Brunei itu sendiri tidak mengalu-alukan kewujudan mereka.  Contohnya, Pendaftar Pertubuhan telah mengharamkan Parti Kesedaran Rakyat Brunei (PAKAR) dan pada masa yang sama memaksa presiden Parti Perpaduan Kebangsaan Brunei (PPKB) untuk meletak jawatan.  PPKB kemudiannya telah diharamkan tanpa sebarang penjelasan pada tahun 2008.  Oleh yang demikian, satu-satunya parti yang masih wujud sehingga kini ialah National Development Party (NDP) yang diketuai oleh bekas tahanan politik.  NDP diluluskan pendaftarannya pada tahun 2005 selepas berikrar untuk menjadi sahabat kepada kerajaan dan taat setia kepada Sultan.  Fakta ini dibuktikan hasil semakan terhadap salah satu misi yang dipaparkan di laman webnya, http://www.aspirasi-ndp.com/kenalan/misi.htm

“Pewaris Takhta Kesultanan Negara Brunei Darussalam:

Mempertahankan Kedudukan KDYMM Paduka Seri Baginda Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu’izzaddin Waddaulah dan zuriat Baginda sebagai pewaris takhta Kesultanan Negara Brunei Darussalam buat selama- lamanya.”

Parti-parti politik di Brunei seakan-akan mendapat suntikan semangat baru pada tahun 2004.  MMN dihidupkan semula secara rasmi pada 25 September 2004 susulan titah Sultan sempena ulang tahun keputeraan baginda pada 15 Julai 2004 (Horton 2004: 181, Muhammad Hadi 2007: 23).  MMN ditukar sedikit namanya kepada Majlis Mesyuarat Negara dan bertanggungjawab menjalankan fungsi-fungsi berikut:

 

(i)        Merundingkan dan meluluskan undang-undang; dan

(ii)       Mengenakan sekatan-sekatan kewangan, dan meneliti polisi-polisi Kerajaan dan lain-lain perkara berkaitan dengan perjalanan Majlis Mesyuarat Negara.

                   (Sumber: http://www.majlis-mesyuarat.gov.bn/majlismnegara.htm)

Seperti maklumat yang tercatat pada laman web sama, MMN ini terdiri daripada seorang Yang Di-Pertua selaku Speaker iaitu anggota kerabat diraja yang dinamakan oleh Sultan.  Keahlian MMN ditingkatkan daripada 33 kepada seramai 45 orang; 30 daripadanya merupakan lantikan Sultan dan terdiri daripada Menteri-Menteri Kabinet, Peguam Negara, Setiausaha-Setiausaha Tetap, ahli perniagaan terkemuka dan pemimpin masyarakat.  Kesemua ahli terdiri daripada lelaki dan hanya seorang bukan beragama Islam.  Baki 15 ahli lagi akan dipilih melalui pilihan raya MMD bagi mewakili daerah Brunei-Muara, Belait, Tutong dan Temburong.

 

Walau bagaimanapun, harapan tinggi parti-parti politik di Brunei untuk turut sama dalam pilihan raya MMD tidak kesampaian kerana melalui persidangan MMN pada September 2005, Sultan telah menitahkan pula bahawa bilangan keahlian hanya setakat 29 ahli termasuk 5 ahli yang dipilih secara tidak langsung bagi mewakili MMD.  Sultan bertitah bahawa pilihan raya MMD akan diadakan pada tarikh yang tidak ditetapkan apabila ”infrastruktur telah tersedia” (Horton 2004: 181).

Pada masa ini, satu-satunya ruang yang ada pada rakyat untuk memilih sendiri pemimpin mereka secara langsung hanya menerusi pemilihan ketua kampung di daerah masing-masing.  Ketua kampung ini akan berperanan menyampaikan hasrat penduduk menerusi beberapa saluran, antaranya mesyuarat berkala yang dipengerusikan oleh Menteri Dalam Negeri bersama pegawai-pegawai lantikan Sultan.  Menerusi kaedah pemilihan terbaru yang diperkenalkan pada tahun 1992, ketua kampung dipilih melalui undian yang dibuat secara rahsia semasa perjumpaan yang dihadiri oleh golongan dewasa yang layak mengundi.  Sekali terpilih, seseorang ketua kampung akan berkhidmat seumur hidup.  Malangnya, ruang pemilihan pada tahap ini pun masih disempitkan oleh kerajaan.  Buktinya, seperti tercatat dalam laporan Jabatan Negara Amerika Syarikat bertarikh 31 Januari 1994 bertajuk Brunei Human Rights Practices 1993, sekali lagi penglibatan parti politik disekat kerana salah satu syarat untuk menjadi calon ketua kampung ialah tidak mempunyai sejarah penglibatan dengan mana-mana parti politik.  Dengan bentuk kekangan sebegini, parti politik tidak mempunyai peluang langsung untuk mencalonkan wakil mereka sekaligus tidak berpeluang bersemuka dengan pihak kerajaan sebagai wakil rasmi rakyat.